सेवा पुस्तक (सर्विस बुक) विषयक संपूर्ण माहिती

आधुनिक शिक्षण व्यवस्था शाप की वरदान?

दर्जेदार शिक्षण विद्यार्थ्यांना चांगला माणूस बनण्यास मदत करते. हे त्यांच्या कमकुवतपणाचे शक्तीमध्ये रूपांतर करते आणि ते त्यांची शैक्षणिक क्षमता, कलात्मक क्षमता, क्रीडा क्षमता आणि इतर सर्व अतिरिक्त क्षमता वाढवते जेणे करून ते जीवनात उत्कृष्ट कामगिरी करू शकतील.

प्राचीन शिक्षण पद्धती शिक्षणातील तंत्रज्ञानाच्या आगमनाने बदलल्या. हा खरोखरच आवश्यक बदल आहे. गेल्या दशकापर्यंत भारतीय शिक्षणपद्धती केवळ विद्यार्थ्याच्या शैक्षणिक कामगिरीला महत्त्व देत असे. पण जेव्हा तंत्रज्ञानाने शिक्षण क्षेत्रात हस्तक्षेप केला तेव्हा अनेक शैक्षणिक संस्थांचा दृष्टिकोन बदलला. बहुतेक संस्थांनी त्यांच्या अभ्यासक्रमात आणि अध्यापन पद्धतीत आमूलाग्र बदल केले आहेत. आधुनिक शिक्षण पद्धतीत संस्थांनी समाविष्ट केलेले बदल विद्यार्थ्यांसाठी फायदेशीर ठरले आहेत.

तुम्हाला असे आढळून येईल की, वर्गातील 20% विद्यार्थ्यांना ‘अभ्यास न करण्याची’ समस्या आहे. तुमच्या वर्गमित्रांचा विचार करा, जे अभ्यास करत नाहीत. तुम्हाला असेही आढळेल की त्यापैकी बहुतेक क्रीडा, नृत्य, संगीत किंवा कला यासारख्या इतर क्रियाकलपांमध्ये चांगले आहेत. अशावेळी, तुम्ही त्यांना ‘नॉट-इंटेलिजेंट’ किंवा ‘मुका’ म्हणून वर्गीकृत करू शकता का?

मग पळवाट कुठे लपते? शिक्षण व्यवस्थेतच पळवाटा दडलेल्या आहेत. प्रत्येक विद्यार्थी हा युनिक आहे हे सत्य मान्य करूनही, आपण प्रत्येक विद्यार्थ्याला समान शिक्षण देत आहोत. संशोधन असे सूचित करते की, सुमारे 15.7 टक्के भारतीय विद्यार्थ्यांना शिकण्यात अडचणी आहेत आणि त्यांना ‘लर्निंग डिसॅबिलिटी’चे निदान झाले आहे. या कारणास्तव, खाजगी संस्था आणि सार्वजनिक संस्थांनी अशा धोरणांचा अवलंब केला पाहिजे, ज्यामुळे शिकण्याच्या अक्षमतेच्या विद्यार्थ्यांच्या बाजूने शिक्षणाचा मार्ग बदलू शकेल. यामुळे विद्यार्थ्यांचे आयुष्य तर चांगले होईलच, पण आरडाओरडा करणाऱ्या आणि घसा खवखवणाऱ्या शिक्षकांनाही दिलासा मिळणार आहे. सर्वांसाठी एकाच छताखाली शिकवण्याची-अध्ययन प्रक्रिया सुलभ करण्यासाठी शाळा आणि महाविद्यालयांनी अवलंबलेल्या काही आधुनिक अध्ययन-अध्यापन तंत्रे आणि धोरणे पाहू या.

आधुनिक शिक्षण पद्धतीचे फायदे :-

            शिक्षण व्यवस्थेतील पळवाटा सहजासहजी दूर करता येणार नाहीत. 21 व्या शतकाच्या सुरूवातीस, आधुनिक वर्गखोल्यांमध्ये स्मार्ट-क्लासची ओळख झाली. महाकाय स्क्रीन आणि प्रोजेक्टरच्या मदतीने शिक्षकांनी शिकवायला सुरुवात केली. ज्यांना उच्चारलेले शब्द किंवा श्रुतलेख लक्षात ठेवण्यात अडचणी येत होत्या अशा अनेक विद्यार्थ्यांसाठी ही भेट ठरली.

स्मार्ट-क्लास सुरू होण्यापूर्वी, बहुतेक खाजगी शाळा आणि सार्वजनिक शाळांनी शिक्षण देण्यासाठी त्यांचे प्राथमिक साधन म्हणून श्रुतलेखन स्वीकारले. यामुळे शिकण्याची अक्षमता असलेल्या अनेक विद्यार्थ्यांमध्ये संभ्रम निर्माण झाला. तथापि, स्मार्ट क्लासेसच्या परिचयामुळे त्यांच्यासाठी चित्रात्मक सादरीकरणाद्वारे शिकणे काहीसे सोपे झाले आणि ते परस्परसंवादी बनले.

शिकण्याची अक्षमता असलेल्या विद्यार्थ्यांना शिक्षण देण्यासाठी आणि प्रत्येकासाठी शिक्षण मजेदार आणि सोपे बनवण्याच्या दिशेने हे पहिले पाऊल होते. तेव्हापासून आधुनिक शिक्षण व्यवस्थेने आपली चौकट मजबूत करण्यासाठी बराच पल्ला गाठला आहे. सध्या, शिकण्याची सॉफ्टवेअर्स, डिजिटल उपकरणे, आणि मोबाईल ऍप्लिकेशन्स इ. आहेत जी शिकणे आवडत नसलेल्या प्रत्येक विद्यार्थ्यापर्यंत पोहोचण्यासाठी शिक्षणाचे मार्ग तयार करत आहेत. शाळा आता विद्यार्थ्यांना वैयक्तिक लॅपटॉप, मोबाईल आणि टॅब्लेट प्रदान करत आहेत जेणेकरून विद्यार्थ्यांमध्ये शिकण्याची आणि ज्ञान संपादन करण्याची आवड निर्माण होईल.

पारंपारिक वर्गातील शिक्षणाचा एक दोष अजूनही आहे. हे वैयक्तिकरित्या विद्यार्थ्यांवर लक्ष केंद्रित करत नाही. असे विद्यार्थी आहेत ज्यांना सूचना स्पष्टपणे समजू शकत नाहीत. त्यामुळे त्यांना ज्या गतीने शिकायचे आहे त्याच्याशी जुळणे अवघड होऊन बसते. शाळा आणि महाविद्यालयांनी अवलंबलेल्या ई-लर्निंग पद्धतींमुळे या समस्येची तीव्रता कमी झाली आहे, परंतु आधुनिक शिक्षण प्रणाली परिपूर्ण करण्यासाठी अजून बराच पल्ला गाठायचा आहे जेणेकरून शिकण्यात अडचणी असलेल्या विद्यार्थ्यांना सर्वकाही स्पष्टपणे समजू शकेल.

आधुनिक शिक्षण पद्धतीचे तोटे :-

                 कोणतीही व्यवस्था निर्दोष नसते आणि तशीच आधुनिक शिक्षण व्यवस्थाही आहे. पारंपारिक कॅम्पस लर्निंगमध्ये, विद्यार्थ्यांना वसतिगृहात राहण्याची संधी मिळते आणि त्यांना पाहिजे तेव्हा शिक्षकांसोबत सहकार्य करण्याची संधी मिळते. ते शिक्षकांचे विचार आणि ज्ञान थेट आणि मैत्रीपूर्ण रीतीने घेतात. यामुळे त्यांच्या वाढीसाठी खूप मदत होते.

पारंपारिक कॅम्पस लर्निंग सिस्टममुळे, विद्यार्थ्यांना नवीन मित्र बनवण्याची आणि त्यांच्याकडून शिकण्याची भरपूर संधी आहे. कठीण काळात त्यांना त्यांचे विचार मांडण्याची संधी मिळते. वर्गखोल्यांचे वातावरण नेहमीच सकारात्मक उर्जेने भरलेले असल्याने त्यांच्यासाठी उदासीनता किंवा शिकण्यापासून अलिप्त होण्याची शक्यता कमी असते. असे देखील दिसून आले आहे की, त्यांच्या वर्गमित्रांशी बोलून अनेकदा त्यांचे जीवनातील ध्येय काय आहे हे लक्षात येते; त्यांना जीवनात प्रत्यक्षात काय बनायचे आहे किंवा त्यांना कोणती ध्येये साध्य करायची आहेत. आणि हे समजल्यानंतर, ते खूप उत्साही होतात आणि ते ध्येयासाठी मनापासून लढतात.

विद्यार्थ्यांसाठी कॅम्पस लाइफ हा त्याच्या आयुष्याचा सुवर्ण भाग असतो! आधुनिक शिक्षण व्यवस्थेने काहीही सुचवले तरी हा भाग चुकवू नये. अर्थात, नवीन तंत्रज्ञान कॅम्पस लाइफमध्ये देखील असेल! एकंदरीत, महाविद्यालयीन आणि शाळेच्या कॅम्पसमध्ये तंत्रज्ञानाच्या छेदनबिंदूमुळे शिकण्यात अडचणी असलेल्या विद्यार्थ्यांना चांगले जीवन मिळेल.

@RudraTech